“เบนซีน” ใช้ทำอะไร? มีความเสี่ยงต่อสุขภาพอย่างไร?

เบนซีน (Benzene)

เป็นสารประกอบอินทรีย์ที่เป็นสารก่อมะเร็งชนิดหนึ่ง มีสูตรทางเคมีคือ C₆H₆ บางครั้งอาจเขียนเป็นตัวย่อเป็น Ph–H เป็นของเหลวไม่มีสีจนถึงมีสีเหลืองอ่อน ระเหยง่าย ไวไฟ และมีกลิ่นเฉพาะตัว มีกลิ่นเหมือนพวกอะโรมาติก และเบนซีนเป็นสารประกอบอะโรมาติกชนิดหนึ่ง จัดเป็นสารอินทรีย์ระเหยง่าย (VOCs) ไฮโดรคาร์บอน ในกลุ่ม อะโรมาติกไฮโดรคาร์บอน ถูกนำมาใช้ประโยชน์สำหรับเป็นตัวทำละลายที่สำคัญและเป็นสารตั้งต้นในทางอุตสาหกรรมต่าง ๆ เช่น อุตสาหกรรมผงซักฟอก, พลาสติก, ยาฆ่าแมลง, สีย้อมผ้า, สี และหมึกพิมพ์ เป็นต้น

เบนซีน เป็นของแข็งที่อุณหภูมิต่ำกว่า 42 ºF ของเหลวไวไฟ class 1 B ทำปฏิกิริยากับสารออกซิไดซ์อย่างแรง เช่น กรดไนตริกจะเพิ่มการเสี่ยงต่อการเกิดไฟและการระเบิด คุณสมบัติการทำละลายได้ดี ระเหยง่าย ใช้เป็นสารตั้งต้นตันไนการสังเคราะห์สารเคมีชนิดต่าง ๆ

➤ เกรดของเบนซีน

• เบนซีนเกรดดิบ เป็นเบนซีนที่มีสารไฮโดรคาร์บอนอื่นผสมหรือมีสิ่งเจือปนมากกว่า 0.5% มีจุดเดือดในช่วง 80±4 องศาเซลเซียส
• เบนซีนเกรดบริสุทธิ์ เป็นเบนซีนที่มีสารอื่นเจือปนไม่เกิน 0.5% มีจุดเดือดในช่วง 80±2 องศาเซลเซียส

➤ โครงสร้างโมเลกุล

เบนซีนมีสูตรทางเคมี C₆H₆ เชื่อมต่อกันด้วยคาร์บอนอะตอมจำนวน 6 ตัว ด้วยพันธะเดี่ยวสลับคู่เป็นวงหกเหลี่ยม

พันธะระหว่างคาร์บอนอะตอม มีคุณสมบัติคล้ายกับพันธะเดี่ยวทั่วไป แต่เมื่อคำนวณพลังงานพันธะแล้ว พบว่า กลับมีค่าพลังงานพันธะเท่ากับค่าเฉลี่ยของพลังงานพันธะเดี่ยวกับพันธะคู่

➤ การผลิตของเบนซีน

1. การแยกเบนซีนจากกระบวนการเผาถ่านหินในอุตสาหกรรมต่าง ๆ
2. การแยกเบนซีนจากกระบวนการกลั่นปิโตรเลียม
3. การสังเคราะห์เบนซีนจากสารตั้งต้นต่าง ๆ เช่น การสังเคราะห์เบนซีนจากโทลูอีนด้วยกระบวนการ โทลูอีน ไฮโดรดีอัลคิเลชัน  (Toluene Hydrodealkylation)

➤ เบนซีน ใช้อย่างไร

เบนซีน เป็นสารที่มีการใช้อย่างกว้างขวาง ใช้ผสมในน้ำมันรถยนต์ ใช้ในอุตสาหกรรมทำยาง กาวยาง หนังเทียม พรมน้ำมัน น้ำมันล้างสี น้ำมันผสมกับแซลแลค นํ้ามันชักเงา นํ้ายาล้างโลหะให้สะอาดก่อนชุบ นอกจากนั้นยังมีใช้เป็นสารทำละลายไขมัน หมึก สี พลาสติกและยาง

➤ ประโยชน์ของเบนซีน

1. ใช้ในกระบวนการผลิตเอทิล เบนซีน คูมีน ไซโคลเฮกเซน ไนโตรเบนซีน ดีเทอเจนอัลคีเลท คลอโรเบนซีน และมาลีอิกแอนไฮโดร
2. ใช้เป็นสารทำละลายในอุตสาหกรรมเคมีหลายอย่าง เช่น สีพ่น สีทาบ้าน หมึกพิมพ์ เป็นต้น

พิษเบนซีน อันตรายต่อสุขภาพแค่ไหน?

1. พิษเฉียบพลัน

• มีอาการง่วงเหงาหาวนอน ปวดศรีษะ วิงเวียนศรีษะ และทำให้หมดสติได้
• การสัมผัสของเหลวหรือไอเบนซีที่ความเข้มข้นต่ำจะทำให้เกิดการระคายเคืองที่ตาหรือผิวหนัง มีอาการหายใจติดขัด เป็นผื่นแดง ปวดแสบปวดร้อน มีอาการบวมพอง ผิวหนังแห้ง และตกสะเก็ด
• การสูดดมที่ความเข้มข้นสูงจะทำให้เกิดการระคายเคืองต่อระบบทางเดินหายใจอย่างรุนแรง หายใจติดขัด ระบบหายใจล้มเหลว และเสียชีวิตได้
• หากดื่มเข้าร่างกายทางระบบทางเดินอาหารในปริมาณน้อยจะทำให้วิงเวียนศรีษะ อาเจียน หากได้รับมากจะทำให้เกิดการปวดท้องรุนแรง เยื่อบุกระเพาะอาหารอักเสบ ชัก และทำให้เสียชีวิตได้
• หากได้รับเข้าสู่ร่างกายในปริมาณมากอาจทำให้เสียชีวิตได้ เช่น ได้รับที่ความเข้มข้น 7,500 ppm ใน 1 ชั่วโมงครึ่ง หรือ มากกว่า 20,000 ppm ในเวลา 5-10 นาที

2. พิษเรื้อรัง

• ทำลายไขกระดูก เซลล์เม็ดเลือดแดงแตก จำนวนเม็ดเลือดขาว และเกล็ดเลือดต่ำ ทำให้เกิดโรคโลหิตจาง
• ทำให้เกิดโรคหอบหืด โรคภูมิแพ้ และเกิดโรคมะเร็ง
• ผิวหนังแห้ง เป็นผื่นแดง ตกสะเก็ด
• ทำให้เกิดโรคประสาทเสื่อม มีอาการง่วงเหงาหาวนอน ปวดศรีษะ วิงเวียนศรีษะ ร่างกายอ่อนเพลีย เบื่ออาหาร มีอาการกระวนกระวาย หงุดหงิด นอนไม่หลับ และสมองถูกทำลาย หากได้รับที่ความเข้มข้น 1,500 ppm จะทำให้ระบบประสาททำงานผิดปกติ

การสูดดมเบนซีนเข้าปอดอย่างรวดเร็วที่ความเข้มข้น 150-350 มิลลิกรัม/ลูกบาศก์เมตร นาน 2-5 ชั่วโมง จะถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายผ่านปอดอย่างรวดเร็ว บางส่วนถูกขับออกจากร่างกาย บางส่วนสะสมในไขกระดูก ไขมัน และตับ

รู้ไหม? มลภาวะจากเบนซีนในอากาศเกิดจากกระบวนการเผาไหม้เชื้อเพลิงน้ำมัน และถ่านหิน การเผาไหม้น้ำมันในเครื่องยนต์ การระเหยจากน้ำมันเบนซีน และพบได้ในควันบุหรี่ 

❝ มาตรฐาน OHSA กล่าวถึงความปลอดภัยในสถานที่ทำงาน คือ ไม่ควรทำงานในสถานที่ที่มีเบนซีนในอากาศเข้มข้น 1 มิลลิกรัม/ลูกบาศก์เมตร นานเกิน 8 ชั่วโมง/วัน หรือ 40 ชั่วโมง/สัปดาห์ และค่าการเฝ้าระวังไอระเหยในบรรยากาศที่ 24 ชั่วโมง ไม่เกิน 7.6 ไมโครกรัม/ลูกบาศก์เมตร ❞

➤ ฝากให้ระวัง! กลุ่มเสี่ยงต่อโรคพิษของเบนซีน?

ได้แก่ ช่างสี ช่างทำรองเท้า ช่างทำกระเป๋า ผู้ผลิตกาว ผลิตวัสดุที่ผสมใยหิน ถ่านไฟฉาย งานขัดเงา ทำกรดคาร์บอลิค ผลิตสี งานปิโตรเคมี งานตกแต่งพื้นเพื่อพ่นสี และงานอื่น ๆ

➤ การป้องกันและควบคุมโรคพิษของเบนซีน

1. การนำสารอื่นมาใช้ทดแทนเบนซีน
2. ให้ความรู้แก่ผู้ทำงานหรือผู้ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับเบนซีน ควรมีความรู้เกี่ยวกับพิษของเบนซีน และการป้องกัน
3. แหล่งเก็บเบนซีนควรเป็นที่ปลอดภัย มีป้ายบอกชื่อและเตือนภัยชัดเจน
4. มีระบบกำจัดเบนซีนแบบเฉพาะที่หรือที่ถูกต้อง
5. มีการใช้อุปกรณ์ป้องกันตัว เช่น หน้ากากที่ผ่านการรับรอง หรือชุดปฏิบัติงานที่เหมาะสม
6. มีอนามัยส่วนบุคคลที่ดี ได้แก่ การเปลี่ยนชุดปฏิบัติงาน ล้างมือ อาบน้ำ สระผม กรณีทำงานหรือสัมผัสกับเบนซีน
7. การตรวจสุขภาพ เพื่อค้นพบโรคพิษเบนซีนในผู้ทำงานที่สัมผัสกับเบนซีนเป็นประจำ